JSR - Jak Sobie Radzisz? Skala dla dzieci i młodzieży

Opis narzędzia

Autorzy: Zygfryd Juczyński i Natasza Ogińska-Bulik (2003)

Kwestionariusz „Jak Sobie Radzisz?" (JSR) stanowi narzędzie służące do oceny strategii radzenia sobie ze stresem, opracowane w oparciu o transakcyjny model stresu autorstwa Lazarusa i Folkman (1984). JSR pozwala na identyfikację dwóch aspektów radzenia sobie: uwarunkowań dyspozycyjnych, odzwierciedlających indywidualne tendencje w reagowaniu na sytuacje stresowe, oraz strategii stosowanych w odpowiedzi na konkretne, rzeczywiście przeżywane trudności.

Ujęcie teoretyczne: Zgodnie z transakcyjnym modelem stresu, radzenie sobie jest procesem dynamicznym, zależnym zarówno od cech jednostki, jak i od charakterystyki sytuacji stresowej. JSR ujmuje radzenie sobie jako proces aktywnego zarządzania wymaganiami sytuacji stresowej.

Grupa badana: Dzieci i młodzież

Struktura narzędzia

Kwestionariusz składa się z dwóch części, z których każda zawiera po 9 stwierdzeń.

Część I

Zawiera 9 stwierdzeń dotyczących typowych zachowań badanego w codziennych sytuacjach stresowych. Osoba badana określa, jak często zachowuje się w dany sposób.

Część II

Zawiera 9 stwierdzeń odnoszących się do konkretnej trudnej sytuacji, która wydarzyła się w ostatnim roku. Badany jest proszony o przypomnienie sobie tej sytuacji, a następnie ocenę, jak często stosował określone strategie radzenia sobie.

Na podstawie analizy czynnikowej wyodrębniono trzy podstawowe strategie radzenia sobie:

1. Aktywne Radzenie Sobie

Dotyczy podejmowania konkretnych działań ukierunkowanych na rozwiązanie problemu lub zmianę sytuacji stresowej.

Obejmuje:

• Podejmowanie działań rozwiązujących problem
• Aktywne poszukiwanie rozwiązań
• Planowanie strategii zaradczych
• Konfrontację z sytuacją trudną

2. Radzenie Sobie Skoncentrowane na Emocjach

Obejmuje strategie polegające na skupieniu się na własnych przeżyciach emocjonalnych, takich jak złość, smutek czy napięcie, często bez podejmowania działań zaradczych.

Charakteryzuje się:

• Skupianiem się na własnych uczuciach
• Przeżywaniem negatywnych emocji
• Ruminacją nad problemem
• Wyrażaniem emocji bez działania zaradczego

3. Poszukiwanie Wsparcia Społecznego

Odnosi się do tendencji do szukania pomocy, rozmowy z innymi oraz korzystania z zasobów interpersonalnych w sytuacjach trudnych.

Obejmuje takie zachowania jak:

• Zwracanie się do innych osób o pomoc
• Rozmawianie o problemach z bliskimi
• Korzystanie z dostępnego wsparcia społecznego
• Szukanie rady u innych

Właściwości psychometryczne

Rzetelność

Rzetelność narzędzia oceniana za pomocą współczynnika alfa Cronbacha dla poszczególnych skal mieści się na zadowalającym poziomie:

• Aktywne Radzenie Sobie: α = 0.68–0.73
• Radzenie Sobie Skoncentrowane na Emocjach: α = 0.68–0.73
• Poszukiwanie Wsparcia Społecznego: α = 0.68–0.73

Wartości te wskazują na akceptowalną wewnętrzną spójność skal. Stabilność pomiaru została również potwierdzona w badaniach test-retest.

Trafność

Trafność teoretyczna narzędzia została potwierdzona poprzez analizy czynnikowe, które wykazały zgodność struktury empirycznej z założeniami teoretycznymi modelu radzenia sobie ze stresem.

Trafność zbieżna i różnicowa została udokumentowana poprzez istotne statystycznie związki wyników JSR z innymi narzędziami:

• Inne kwestionariusze mierzące strategie radzenia sobie
• Style reagowania na stres
• Zmienne osobowościowe (neurotyczność, poczucie skuteczności)
• Wsparcie społeczne

Uzyskane korelacje miały kierunek i siłę zgodne z przewidywaniami teoretycznymi, co potwierdza trafność konstruktu mierzonego przez skalę.

Normy i interpretacja wyników

Skala JSR posiada opracowane normy stenowe dla populacji dzieci i młodzieży, co umożliwia interpretację wyników zarówno w badaniach naukowych, jak i w praktyce diagnostycznej.

Interpretacja wyników w poszczególnych skalach:

Wysokie wyniki w Aktywnym Radzeniu Sobie

Świadczą o konstruktywnym, problemowo zorientowanym podejściu do sytuacji stresowych, związanym z lepszym funkcjonowaniem psychologicznym.

Wysokie wyniki w Radzeniu Sobie Skoncentrowanym na Emocjach

Mogą wskazywać na mniej adaptacyjny styl radzenia sobie, związany z większym dystresem emocjonalnym i słabszym przystosowaniem psychologicznym.

Wysokie wyniki w Poszukiwaniu Wsparcia Społecznego

Wskazują na konstruktywną strategię radzenia sobie, wykorzystującą zasoby społeczne. Wiążą się z lepszym przystosowaniem psychospołecznym i efektywniejszym zarządzaniem stresem.

Ważne: Interpretacja powinna uwzględniać kontekst rozwojowy badanego oraz charakter sytuacji stresowych, z jakimi się boryka.

Zastosowanie w badaniach i praktyce

Praktyka psychologiczna

• Diagnoza psychologiczna dzieci i młodzieży - ocena preferowanych strategii radzenia sobie
• Planowanie interwencji - dostosowanie oddziaływań terapeutycznych do profilu zaradczego
• Poradnictwo szkolne - identyfikacja uczniów wymagających wsparcia w rozwijaniu kompetencji zaradczych
• Psychoterapia - ocena zmian w strategiach radzenia sobie w toku terapii

Badania naukowe

• Psychologia rozwojowa - badania nad rozwojem strategii zaradczych
• Psychologia kliniczna - analiza związków między strategiami radzenia sobie a problemami psychologicznymi
• Psychologia zdrowia - badania nad czynnikami chroniącymi przed negatywnymi skutkami stresu
• Psychologia wychowawcza - ocena efektywności programów profilaktycznych

Edukacja i profilaktyka

• Ewaluacja programów rozwijających umiejętności radzenia sobie ze stresem
• Diagnoza potrzeb uczniów w zakresie wsparcia psychologicznego
• Monitoring rozwoju kompetencji zaradczych

Zalety i ograniczenia narzędzia

Zalety JSR:

• Solidne podstawy teoretyczne - oparcie na transakcyjnym modelu stresu
• Dobre właściwości psychometryczne - zadowalająca rzetelność i trafność
• Dostępność norm stenowych - dla populacji polskich dzieci i młodzieży
• Kompleksowy pomiar - obejmuje różne strategie radzenia sobie
• Specyfika rozwojowa - dostosowane do grupy wiekowej dzieci i młodzieży
• Praktyczna użyteczność - możliwość zastosowania w diagnostyce i badaniach

Ograniczenia:

• Metoda samoopisowa - podatność na zniekształcenia związane z aprobatą społeczną
• Pomiar dyspozycji - nie uwzględnia zmienności strategii w zależności od typu sytuacji
• Wymagania kompetencyjne - stosowanie wymaga wiedzy psychometrycznej i diagnostycznej
• Ograniczenia wiekowe - przeznaczone dla dzieci i młodzieży, nie dla dorosłych

Model transakcyjny stresu

Skala JSR opiera się na transakcyjnym modelu stresu Lazarusa i Folkman, który traktuje radzenie sobie jako dynamiczny proces zachodzący między osobą a środowiskiem.

Kluczowe założenia modelu:

• Dwukierunkowa relacja - stres wynika z interakcji między wymaganiami sytuacji a zasobami osoby
• Poznawcza ocena - znaczenie ma subiektywna ocena sytuacji jako zagrażającej lub wymagającej
• Dynamiczność procesu - strategie radzenia sobie mogą się zmieniać w toku trwania sytuacji stresowej
• Wielowymiarowość - radzenie sobie obejmuje zarówno działania problemowe, jak i emocjonalne

W tym ujęciu radzenie sobie nie jest oceniane jako dobre lub złe per se, ale jako bardziej lub mniej adekwatne do specyfiki sytuacji i dostępnych zasobów.

Uwagi praktyczne

Autorzy podkreślają, że narzędzie powinno być stosowane przez osoby posiadające podstawową wiedzę z zakresu psychometrii oraz interpretacji testów psychologicznych.

Wskazówki dla diagnostów:

• Interpretacja wyników powinna uwzględniać kontekst rozwojowy badanego
• Należy brać pod uwagę charakter sytuacji stresowych, z jakimi boryka się dziecko/nastolatek
• Wyniki warto zestawiać z danymi z innych źródeł (wywiady, obserwacje, inne testy)
• Unikać kategorycznego oceniania strategii jako "dobrych" czy "złych"
• Koncentrować się na profilu zaradczym i możliwościach rozwojowych

Skala JSR nie powinna być stosowana jako jedyne narzędzie diagnostyczne, ale jako element szerszej oceny funkcjonowania psychologicznego dziecka lub młodzieży.

Źródło

Juczyński, Z., Ogińska-Bulik, N. (2003). Narzędzia pomiaru stresu i radzenia sobie ze stresem. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych.

Model teoretyczny:

Lazarus, R. S., Folkman, S. (1984). Stress, Appraisal, and Coping. New York: Springer.